Ook in 2012 zal de Europese schuldencrisis een factor van betekenis blijven voor de financiële markten, zeker de eerste maanden van het jaar.

Zoals CPB directeur Coen Teulings terecht opmerkte, is de schuld van de VS inmiddels groter dan die van Europa maar spreken we toch van een Europese schuldencrisis door het gebrek aan cohesie in het monetaire en financiële beleid van de Eurolanden.

Uiterlijk in maart 2012 zal er volgens EU president Herman Van Rompuy een verdrag ter tafel liggen, dat de begrotingsdiscipline van 26 van de 27 EU landen gaat regelen. Groot Brittannië heeft zich door een veto van haar premier David Cameron namelijk buiten het politieke spel geplaatst. Maar zolang het nieuwe pact er niet is en het IMF en de Europese steunfondsen niet over de nodige fondsen beschikken zullen staatsobligaties uit Europa weinig populair blijken te zijn.

Het is nog maar net de vraag of na zo’n pact het vertrouwen terug gewonnen wordt. In de verwachting dat de Europese leiders niet alles kunnen (achterban) of willen (eigen belang) regelen, en dat verdere verlagingen van de kredietwaardigheid (Moody’s en Standard and Poor’s) doorgevoerd zullen worden, dreigt de rente op staatsleningen in de loop van 2012 verder op te lopen. Het enige dat de rentestijging kan beteugelen is de zwaarte van de recessie.

Over de Amerikaanse obligatiemarkt hoor je momenteel weinig. Dat komt niet omdat het daar zo voortvarend gaat, maar omdat beleggers vluchten uit Europa naar de VS. Dat zal nog even zo blijven, maar ook in de VS zal de man met de hamer langskomen. In de loop van 2012 bereikt de overheid daar opnieuw haar kredietplafond. Het ministerie van Financiën zal terug moeten naar het congres om de schuldenlimiet van de federale overheid weer verder te laten verhogen. Daarnaast zijn er volgend jaar presidentsverkiezingen. De politici van beide partijen zullen tot november niets willen doen dat hun (her-)verkiezing in de waagschaal kan stellen. Dat betekent dat het moeilijk wordt om de noodzakelijke belastingen te verhogen dan wel uitgaven te verlagen, laat staan beiden. Dat is ook de reden dat historisch gezien de aandelenmarkt het relatief goed doet in een jaar van de Amerikaanse presidentsverkiezingen.

De Federal Reserve doet er inmiddels alles aan om de rente laag te houden. De lage-rente-politiek zal zeker tot in 2013 aanhouden, maar er komt een tijd dat de beleggers ook de Amerikaanse staatsleningen zullen schuwen. Ook daar zal de rente uiteindelijk oplopen.

Overigens zijn er in 2012 ook verkiezingen in Rusland en Frankrijk. Russische kiezers zijn zich sinds de recente parlementsverkiezingen gaan roeren en een verkiezing van premier Poetin als nieuwe president lijkt minder automatisch dan hij had gehoopt. De uitkomst van de Franse verkiezingen kan van grote invloed zijn op de as Duitsland-Frankrijk. De socialistische tegenstrever van Nicholas Sarkozy ziet meer in ECB interventie en eurobonds dan in een zeer stringente en gesanctioneerde begrotingsdiscipline.

In menig Europees land is het begin van een milde recessie geconstateerd. Dat is niet onlogisch, want behalve dat het vertrouwen wegsijpelt wordt er op grote schaal bezuinigd. Omdat overheden minder mogen uitgeven dan gepland en meer belastingen moeten ophalen dan gewenst wordt de koopkracht van de burgers onbedoeld maar onvermijdelijk verlaagd. Daar komt bij dat de Zuid Europese landen, na vele jaren van potverteren, nu veel meer op de rem moet gaan staan dan de Noord Europese landen. Het gevolg daarvan is dat onze afzet naar Zuid Europa zal teruglopen, met alle gevolgen van dien. Daar komt bij dat de banken door de overheden en toezichthouders gedwongen worden steeds meer eigen vermogen aan te houden. Een bank kan dat doen door hetzij meer kapitaal aan te trekken (aandelen uitgeven), hetzij de uitstaande kredieten te verminderen.

Gelet op de bedrukte aandelenkoersen van banken, heeft aandelen uitgeven weinig zin., De keuze valt dus op kredietportefeuilles afbouwen, waardoor het voor (met name beginnende of expanderende) bedrijven steeds moeilijker wordt om geld te lenen. Om bijvoorbeeld de eigen vermogenspositie ten opzichte van de kredietportefeuille met € 100 miljoen te verbeteren, moet een bank zo’n € 1 miljard aan leningen afbouwen. De hefboom werkte stimulerend in het verleden, maar de afbouw ervan zal verlammend werken in de toekomst.

In de VS staat het woord bezuinigen nog niet op de agenda, waardoor daar nog geen sprake is van een recessie. Echter de Federal Reserve schat de kans op een recessie in 2012 in op 50%. Vooralsnog gaan analisten er van uit dat over het hele jaar de Amerikaanse economie met 2% zal groeien. Wereldwijd wordt de economische groei op zo’n 3,5% tot 4% geschat, waarbij China het voortouw neemt met een verwachte groei van 8%.

De aandelenmarkten in bijvoorbeeld Europa reflecteren al enige mate van recessie en economische tegenwind. Het is de Japanse aandelenmarkt nog niet gelukt om de aardbeving van maart 2011 te boven te komen. Zo noteert meer dan de helft van de grootste bedrijven in Japan onder haar boekwaarde, terwijl dat in Frankrijk al is opgelopen naar 40% en in Duitsland en Engeland naar 25%.

Ook opmerkelijk is de enorme cashpositie van de grote bedrijven. De marktkapitalisatie van bijna de helft van de Japanse bedrijven bestaat voor meer dan een kwart uit pure cash. In Frankrijk is dat een derde en in Duitsland een kwart. Veel van deze liquiditeiten zullen aangewend worden voor het betalen van (meer) dividend, het inkopen van eigen aandelen dan wel het overnemen van bedrijven. Het dividendrendement is op dit moment al historisch hoog. Alle scenario’s zijn gunstig voor de aandeelhouders.

De koers/winstverhouding is, behalve in 2009, in decennia niet zo laag geweest. Daarnaast zijn de zogenaamde value-aandelen, met uitzondering van de internetbubbel in 1999, nog nooit zo goedkoop geweest in relatie tot de groeiaandelen.

De aandelenmarkt mag dan wel het komende jaar speelbal van de financiële markten blijven, voor de lange termijn belegger biedt zij uitgelezen kansen. Niet voor niets heeft superbelegger Warren Buffet zich in 2011 al tegoed gedaan aan aandelen. Met name grote bedrijven lijken relatief goedkoop. Kwaliteit gaat een grote rol spelen in 2012. Waar is het geld veilig en levert het nog iets op, hoe weinig het ook is.

In onzekere tijden blijven edelmetalen in trek. Goud en zilver hebben tijdelijk hun zegetocht onderbroken, omdat gevreesd wordt dat een recessie de vraag naar deze metalen negatief zal beïnvloeden. Ook de Japanse aardbeving heeft tijdelijk de auto-industrie daar verlamd en dus impact gehad op de vraag naar platina en palladium. Wanneer de recessie voorbij is, kan het productieoverschot heel snel overslaan in een tekort. De inflatie kan door de recessie wat teruglopen, hetgeen een negatieve impact heeft op de grondstofprijzen. Dit is volgens ons van tijdelijke aard. Wij verwachten vanaf medio 2012 weer een gestage prijsstijging.

De valutamarkt reflecteert nu vlucht uit Europa naar Amerika. Wellicht ten onrechte, maar naar verhouding heeft men meer vertrouwen in hetAmerikaanse systeem dan in het Europese systeem dat zichzelf steeds opnieuw moet uitvinden. We blijven verwachten dat de euro verder in koers zal dalen. Het risico bestaat dat in 2012 Griekenland de euro zal (moeten) verlaten. Ook kunnen landen als Frankrijk volgend jaar hun AAA status verliezen, hetgeen allemaal factoren zijn die de koers van de euro kunnen drukken.

Het jaar 2012 zal een uitdagend jaar worden, maar biedt voor de geduldige belegger top kwaliteit tegen aantrekkelijke prijzen bieden. Bestaande portefeuilles kunnen profiteren door de kwaliteit te verbeteren.